LÊ XUYÊN: KẺ SĨ ĐÁNG
KÍNH
Tôi quen anh Lê Xuyên Lê Bình Tăng qua một sự rất
tình cờ, dù cùng trong làng báo, nhưng vào năm 1965-1966, tôi chỉ là một anh
phóng viên trẻ, mới tập tễnh nhảy vào làng báo, nên dù truyện của anh, tôi đã
được đọc nhiều, hoặc đọc trên báo anh viết feuilleton hàng ngày, hoặc đọc sách
anh gửi đến toà soạn báo tôi làm để tặng cho ông chủ nhiệm; nhưng tôi chưa bao
giờ gặp anh, chưa bao giờ được quen với anh dù toà soạn báo của anh và tôi
không cách xa nhau là mấy. Anh làm bên tờ Thời Thế của ông Hồ Anh Nguyễn Thanh
Hoàng số 77 đường Lê Lai; còn tôi làm bên Hoà Bình ở 235 Phạm Ngũ Lão. Cách
nhau có hai bức tường của Sở Hoả Xa Sàigòn.
Một hôm tôi sang tờ Thời Thế vào khoảng 1 giờ 30
trưa để tìm Anh Nhật, Thư ký phụ trách trang trong của Thời Thế để rủ đi uống
cà phê. Lúc đó đang giờ nghỉ trưa nên toà soạn vắng. Cánh cửa sắt phía trước mở
hờ đủ một người đi qua, cô nhân viên trị sự thường ngồi phía trước không có
mặt; tôi liền đi thẳng vào phòng bên trong, nơi sắp chữ với các hộc khuôn chữ
để thợ sắp chữ làm việc. Tôi gặp một người đàn ông ngoài 30 tuổi, hơi gầy, da
ngăm, mặc một chiếc áo thung đã ngả màu và quần đùi đang ngồi hí hoáy viết.
Nhìn anh ta, tôi nghĩ chắc đây là một ông thợ sắp chữ hoặc là người chef typo
không chừng. Anh ta không nhìn lên, coi như không thấy tôi bước vào, vẫn hí
hoáy chăm chú viết. Tôi hỏi:
- Anh Nhật có ở đây không anh?
Anh ta vẫn không nhìn lên, cũng không trả lời mà
lấy tay phải đang cầm bút giơ lên trên, ngầm ra hiệu Anh Nhật ở phiá trên lầu.
Tôi cảm ơn anh và đi lên cầu thang. Lên trên lầu, tôi cũng chẳng thấy ai; vừa
lúc đó ông Hồ Anh từ trong phòng chủ nhiệm bước ra, hỏi tôi:
- Anh kiếm ai?
Tôi cho ông biết tôi làm bên Hoà Bình, muốn gặp Anh
Nhật. Ông nói hôm nay Anh Nhật xin nghỉ có việc, ngày mai sẽ trở lại làm. Tôi
cảm ơn ông và quay lưng đi xuống lầu. Ông hỏi với theo:
- Khi vào anh có gặp anh Lê Xuyên ở dưới đó không?
- Dạ! Tôi không biết anh Lê Xuyên, chỉ gặp ông chef
typo đang ngồi viết gì đó. Tôi nói.
Ông Hồ Anh cười, nói:
- Anh Lê Xuyên đấy. Nhờ anh nói với Lê Xuyên tôi cần
bàn chút việc nhé.
- Vâng! Tôi sẽ nói.
Xuống dưới lầu, khi đến chỗ Lê Xuyên, tôi nói:
- Anh Lê Xuyên! Anh Hồ Anh nói muốn bàn với anh
chút việc.
Lúc đó anh mới ngừng viết, ngước lên nhìn tôi:
- Vậy hả? Cám ơn anh nghe. Xin lỗi anh là...
- Tôi là Vũ Uyên Giang bên nhật báo Hoà Bình.
- Ồ! Giang. Anh còn ký là Anh Giang, Vũ Giang phải
không?
- Vâng!
- Tôi có đọc mấy truyện ngắn của anh trong Mỗi Ngày
Một Truyện. Viết được lắm, nhưng anh phải cái tội "tham lam" quá.
Viết nhiều nhưng không tập trung vào một thể loại, nên dễ bị hư ngòi bút đi.
Tôi thật thán phục anh Lê Xuyên, chỉ có một câu
ngắn đã nói trúng tim đen của tôi. Nói ra thật xấu hổ, vì cần tiền để cà phê
thuốc lá và nhậu nhẹt với bạn bè, bồ bịch, tôi đã phóng bút viết loạn cào cào
đủ loại truyện đàng hoàng có, sến có, phóng tác có... cho các tờ Thời Thế, Ngày
Nay, Chọn Lọc, Tiểu Thuyết Thứ Năm v.v... Vậy mà anh cũng nhìn ra, thế mới đúng
là một người Tổng Thư Ký toà soạn một nhật báo.
Tôi cảm ơn anh về nhận xét tinh tế ấy và hứa sẽ
sửa; rồi từ giã ra về.
Sau lần gặp đó, tôi trở thành bạn của anh. Mỗi lần
tôi có dịp sang Thời Thế, anh đều ngồi nói chuyện với tôi và sửa đổi cho tôi
những chỗ sơ hở trong truyện tôi viết. Anh có tặng cho tôi mấy quyển sách anh
đã xuất bản như: Chú Tư Cầu, Vợ Thầy Hương và Rặng Trâm Bầu; nhưng tôi không
dám đem về nhà vì thuở đó gia phụ rất nghiêm; ông chỉ muốn tôi chăm chỉ học
hành đỗ đạt và nối nghiệp con đường công chức của ông. Nhưng lúc đó tôi là một
thanh niên mới vừa tuổi trưởng thành, tâm hồn còn muốn "nổi loạn" nên
đã đi ngược lại ý muốn của ông: nhảy vào con đường văn nghệ văn gừng chông gai.
Sách của anh tặng, tôi phải đem gửi ở nhà một người bạn. Tuy trong các truyện
anh viết rất "bạo" nhưng ngoài đời anh là một con người hiền lành;
ngay cả những chỗ ăn chơi trác táng của cánh đàn ông, anh cũng không biết ở
đâu. Anh rất nhút nhát mỗi khi phải đi đến những chỗ tụ tập đông đảo...
Đêm Giao Thừa Mậu Thân 1968, nhà tôi ở Đình Cầu
Sơn, phía trong Ngã Ba Hàng Xanh; nửa đêm VC từ nhiều hướng xâm nhập vào thành
phố Sàigòn, tấn công ở một số nơi và chiếm đóng ngay Ngã Ba Hàng Xanh. Tôi phải
lội con kinh Cầu Sơn để trốn ra ngoài xa lộ. Tất cả giấy tờ tùy thân gồm có thẻ
căn cước, Thẻ Báo Chí của Toà báo và 1 Thẻ Báo Chí của Phòng Báo Chí Bộ Quốc
Phòng do Ông Nguyễn Đình Tuyến, Giám đốc Báo chí Bộ Quốc Phòng cấp, tôi gói
trong nhiều lớp bao nylon và giấu trong quần. Mờ sáng ngày mùng 1 Tết Nguyên
Đán, tôi lóp ngóp bò lên Xa Lộ Biên Hoà và bị 1 đơn vị Thủy Quân Lục Chiến bắt
giữ. Tôi nhìn thấy huy hiệu con Trâu trên cánh tay những người lính thì biết đó
là Tiểu đoàn 2 Trâu Điên TQLC, một đơn vị thiện chiến của QLVNCH. Tôi xin được
nói chuyện với cấp chỉ huy và một viên Trung úy tên Quang, Đại đội trưởng đến
gặp tôi. Tôi nói cho anh biết tôi là ký giả báo chí bị kẹt trong khu Cầu Sơn
khi VC chiếm Ngã Ba Hàng Xanh, không còn lối ra nên tôi phải lội ruộng để trốn
đi. Tôi có giấy tờ giấu trong quần. Anh cho tôi lấy giấy tờ xuất trình cho anh.
Sau khi xem, anh gọi máy trình cho cấp trên và có lệnh thả cho tôi đi. Anh còn
cho tôi 1 bộ quân phục TQLC và cho xe chở tôi về toà soạn Hoà Bình. Tôi và anh
Hoàng Sơn, cùng Đạm Phong đã cấp tốc phát hành tờ báo có 2 trang tường thuật về
chiến cuộc Mậu Thân ở Sàigòn. Lúc đó ở Sài gòn chỉ có 2 tờ báo phát hành kịp
báo tường thuật trận Tết Mậu Thân là tờ Trắng Đen của ông Việt Định Phương, toà
soạn trên đường Lê Thánh Tôn do anh Thái Châu phụ trách ra được 4 trang và Hoà
Bình được 2 trang. Các báo khác vì nghỉ Tết hoặc các anh chị em ký gỉa bị kẹt
trong các vùng chiến sự nên không ra báo kịp.
Mấy ngày sau, khi tình hình đã tạm ổn định, các báo
đã trở lại hoạt động bình thường, anh Lê Xuyên gọi điện thoại cho tôi nói:
"Anh làm khá lắm. Đúng tác phong và tiêu chuẩn con nhà báo". Phải nói
vai trò của tôi lúc đó trong tờ báo chẳng ra làm sao cả. Tổng thư ký toà soạn
trước năm 1967 là Mặc Giao Phạm Hữu Giáo; khi Mặc Giao đắc cử Dân biểu Hạ Nghị
Viện thì Viên Linh về thay thế vào ghế Tổng Thư ký Toà soạn. Tôi từ Thư ký
trang trong được đưa lên làm phụ tá cho Viên Linh. Trước Tết Nguyên Đán Mậu
Thân Viên Linh đã tự nghỉ việc vì cãi nhau với Trần Hữu Quỳnh, Quản lý Toà soạn
về vấn đề tiền nong. Ghế TTK toà soạn còn trống chẳng có ai. Sau Tết vài tháng,
chính tôi cũng có xích mích với Trần Hữu Quỳnh khi trong báo Xuân Hoà Bình, tôi
có viết một bài phóng sự về việc làm pháo lậu và chạy pháo lậu qua nhân vật Cả
Quỷnh; không ngờ nhân vật này lại trùng hợp nhiều chi tiết với đời tư của Trần
Hữu Quỳnh như cũng làm y tá dạo không có bằng chích đít con nít làm liệt 1 đứa
trẻ trong Xóm Mới và chết 1 đưá khác nên phải xoay qua làm pháo lậu. Quỳnh nói
nhân vật Cả Quỷnh chính là tôi nói ông ta (dù tôi không hề biết gì về đời tư
ông ta) nên cãi nhau với tôi một trận kịch liệt. Tôi cũng nghỉ làm và gia nhập
vào Trường Sĩ Quan Trừ Bị Thủ Đức từ đó tôi giã từ báo chí.
Bẵng đi một thời gian dài, tôi ít khi gặp giới văn
nghệ và báo chí Sàigòn vì chức năng của tôi trong ngành Quân Báo, cấp chỉ huy
của tôi không cho phép tôi tiếp xúc với báo chí sợ bị lộ các tin tức bí mật.
Tôi cũng không gặp anh Lê Xuyên lần nào nữa... cho đến sau 1975, khi nằm trong
tù đầy của VC, tôi được nghe một anh em bạn tù mà tôi đã không còn nhớ được tên,
nói là đã có lần gặp được tác gỉa Chú Tư Cầu tức nhà văn Lê Xuyên trong tù...
Thời gian trôi đi, tôi được định cư tại Hoa kỳ sau
khi vượt biển trên một chiếc ghe loại chạy sông, đến Thái Lan. Năm 2000, khi ở
thành phố Charlotte, North Carolina, tôi chủ trương Nguyệt san Đất Sống và chủ
trương Qũy Tương Trợ Văn Nghệ Sĩ do Đất Sống thành lập bằng qũy riêng không
quyên góp của bất cứ ai, một số văn nghệ sĩ viết bài cho Đất Sống khi nhận
nhuận bút đã đóng góp tiền này như anh Phương Triều, Thanh Thương Hoàng, Hoàng
Ngọc Liên, MH.Hoài Linh Phương, Sơn Tùng, Tạ Quang Khôi v.v... vào qũy để giúp
anh em bên nhà qua anh Văn Quang. Anh Văn Quang cho tôi điạ chỉ của anh Lê
Xuyên ở Sàigòn; anh cũng cho tôi biết hoàn cảnh chật vật của anh chị Lê Xuyên
sau 75, sau khi bị tù đầy một thời gian, bây giờ già yếu, ngồi bán thuốc lá lẻ
để kiếm từng đồng bạc lương thiện. Tôi đã liên lạc được với anh Lê Xuyên và gửi
thẳng về cho anh 200 Mỹ kim coi như là chút quà để anh chi dụng trong cơn thiếu
thốn. Sau đó hàng năm tôi đều gửi về cho anh 100 Mỹ kim làm chút quà xuân vào
dịp gần Tết Nguyên Đán.
Có một lần anh chị Lê Xuyên Lê Bình Tăng gửi cho
tôi một lá thư, trong đó anh có kèm 1 danh thiếp cũ đã vàng ố có ghi bút hiệu
Lê Xuyên của anh và mấy hàng chữ nguệch ngoạc, run run thăm hỏi. Chị Lê Xuyên
(nhũ danh là Đặng Thị Bạch) viết cho tôi 1 lá thư ngắn để cho biết là
"...từ sau ngày 30/4/1975, anh Lê Xuyên đã hoàn toàn bỏ viết, nghĩa là anh
hoàn toàn không cầm bút viết bất cứ một điều gì, lâu ngày tay đã thành cứng và
viết rất khó khăn. Sau khi đi cải tạo về, dù phải sống chật vật, anh vẫn luôn
nói với mọi người là "Lê Xuyên đã chết". Những hàng chữ này anh LX cố
gắng viết cho anh có lẽ là những hàng chữ cuối cùng của anh ấy..."
Đọc thư của anh chị mà tôi cảm động và thương cho
một kẻ sĩ giữ được tiết tháo của mình trong một xã hội gian manh, xảo quyệt của
cộng sản.
Vài tháng sau, nhân khi có một anh bạn ở cùng thành
phố Charlotte, North Carolina của tôi là Lê Văn Cường, cựu sĩ quan binh chủng
Công Binh QLVNCH và cũng là một thành viên của Tạp chí Đất Sống của tôi có dịp
về Việt Nam. Tôi đã gửi Cường cầm 100 Mỹ kim về ghé đưa cho anh ở 238/146
Nguyễn Tri Phương, Phường 8, Quận 10 Sàigòn. Khi trở về Mỹ, Cường đã kể cho tôi
nghe câu chuyện đi tìm gặp anh. Như sự mô tả của tôi, Cường cũng đến nơi, thấy
một ông già gầy ốm như tôi nói đang ngồi bán thuốc lá lẻ thì nghĩ đúng là Lê
Xuyên nên đến gần hỏi:
- Xin lỗi! Anh có phải là Lê Xuyên không?
Ông già không nhìn lên, đáp:
- Lê Xuyên chết rồi. Xong lơ đãng nhìn trời mây.
Cường liền cười nói:
- Tôi là bạn của Vũ Uyên Giang... Cường chưa dứt
lời, Lê Xuyên đã hỏi:
- Sao? Vũ Uyên Giang làm sao? Giang có khoẻ không?
- Khoẻ! Vũ Uyên Giang dặn tôi đến tìm gặp anh để
chuyển cho anh chút quà và gửi lời thăm anh chị.
Anh Lê Xuyên mừng rỡ hỏi han Cường về tôi. Anh cũng
kể cho Cường nghe là có một số báo của VC cũng cho người đến gặp anh để xin anh
viết cho họ, có nhà xuất bản của VC cũng xin anh cho tái bản những quyển sách
cũ của anh; nhưng anh đều từ chối tất cả dù vẫn phải sống nghèo túng và anh
cũng nói với họ rằng Lê Xuyên đã chết.
Khi nghe Cường kể về thái độ của anh, tôi vừa
thương cảm, vừa qúy trọng và ngưỡng phục thái độ của một kẻ sĩ giữ được dũng
khí, sự chính trực và tiết tháo của mình khi nước đã mất thà chấp nhận nghèo
đói, khổ sở nhưng quyết không cộng tác với giặc. Thái độ đó chỉ thấy ở những kẻ
sĩ thời xưa. Có lẽ anh là một trong những người rất hiếm hoi còn lại giữa thời
buổi nhiễu nhương hỗn mang này. Anh đúng là một kẻ sĩ thời đại đáng kính. Tôi
rất lấy làm tiếc là khi anh qua đời, tôi đã không về tiễn đưa anh đến nơi an
nghỉ sau cùng đề tỏ lòng ngưỡng mộ một người anh trong nghề báo, một kẻ sĩ mà
tôi hằng kính phục. Xin mượn những giòng chữ này như những nén nhang thắp muộn
để kính điếu hương hồn anh; mong hương linh anh được an bình nơi cõi vĩnh hằng.
Vũ Uyên Giang
No comments:
Post a Comment