Xóm Tà Lốc nằm trơ vơ gần khu rừng tràm, trên
khoảng đất hoang dài gần năm chục cây số ngàn, giữa chợ Rạch Giá và Hà Tiên,
theo vịnh Xiêm La .
Thời Pháp thuộc, dân chúng xóm ấy sống biệt lập:
bắt cá, đốn củi đủ ăn ngày nào hay ngày ấy . Nếu cần mua sắm vài vật dụng cần
thiết, họ ngồi tại nhà mà chờ đợi một chú Huê kiều . Chú ta quảy gánh gióng,
bán nào kim chỉ, lưỡi búa, đường thẻ, thuốc rê . Đặc biệt nhứt là loại kéo tàu,
rèn tại chợ Rạch Giá . Ai không tin thì cứ mua thử một cây kéo đó, để dành
trong rổ may . Kéo sống dai hơn kiếp người, và từ thưở cô gái mới về nhà chồng,
cho tới khi có con có cháu, chết vô hòm mà kéo vẫn chưa lụt – nếu cây kéo đó
không bị đánh mất .
Cách vài ngày, chú Huê kiều đi qua xóm một lần
. Tuy chú ta bán hàng với giá đập đổ, dân trong xóm Tà Lốc chẳng ai than phiền
. Thưở ấy, đường giao thông dường như không có . Chú ta đi bộ suốt hai mươi cây
số, qua vùng đất phèn đầy muỗi mòng rắn rít và đầy kẻ lương thiện – những kẻ
lương thiện nhưng nổi máu bất lương từng chập . Lắm khi, chú Huê kiều bị gãy
gánh giữa đường thương mãi: hàng hóa và tài sản bị tịch thâu, thân xác chú ta
còn chịu thêm trận đòn nhừ tử, kêu trời thì không thấu, kêu làng lính ở tận đâu
đâu . Thà là nhịn nhục để ngày mai tiếp tục hành nghề . Dân trong xóm lần hồi
thương mến chú Huê kiều . Khi đi qua xóm, chú ta rao hàng nghe lơ lớ, não ruột:
-Kéo tàu! Ké ….éo tàu !
Trẻ con bu lại, cười giỡn . Chú Huê sẵn sàng
cho mỗi đứa một cục kẹo nhỏ rồi rảo bước, để lại giọng rao:
-Kéo tàu! Ké ….éo tàu!
Nhưng ánh sáng văn minh lần lần soi rọi bên hè
xóm Tà Lốc . Vào những năm kinh tế khủng hoảng, chính phủ thuộc địa đã cố gắng
biểu dương uy thế bằng cách cho xáng múc, đào con kinh thẳng tắp dọc theo duyên
hải vịnh Xiêm La, nối liền chợ Rạch Giá lên chợ Hà Tiên, phía bắc . Lần hồi,
khi đào xong xuôi, lịnh của quan chánh tham biện chủ tỉnh truyền ra, quan chủ
quận liền chạy tờ về làng, làng chạy trát xuống ấp Tà Lốc .
Đại ý như sau:
Trát cho hương ấp Tà Lốc tuân cứ: Tới ngày ….
tháng …. năm …. nhà nước làm lễ ăn khánh thành con kinh quản hạt Rạch Giá – Hà
Tiên . Quan Toàn Quyền Đông Pháp đích thân đi trên tàu, theo con kinh này . lần
đầu tiên, con dân ấp Tà Lộc được đón rước trọng thể quan Toàn Quyền Đông Pháp đại
thần . Vậy đúng hừng đông nói trên, dân đinh trong ấp phải tề tựu ngay bờ kinh
xáng, tại chợ, gần chỗ bàn hương án của hương chư’c hội tề đặt ra . Hương ấp phải
truyền rao cho dân trong xóm được rõ rồi phúc bẩm cho làng biết . Nếu bất tuân
sẽ bị khiển trách .
Nhận được trát nọ, hương ấp Thum đi tới lui
thăm viếng từng nhà để vừa uống rượu, vừa làm công tác . Chú ta mở đầu câu chuyện:
-Ngày mốt, mình nên đón rước quan Toàn Quyền đại
thần . Bà con thấy làm sao ?
Ai nấy nhao nhao phản đối, trình ra nhiều bằng
cớ xác đáng:
-Tụi tôi quần áo lem luốc, tay lấm chơn bùn .
Vả lại, chưa đóng giấy thuế thân . Rủi có bề gì thì … phải làm sao ?
Hương ấp Thum cười khì:
-Hỏi thử cho biết vậy thôi . Một mình tôi thay
mặt tất cả bà con, đủ rồi . Nói chí tình, nếu bà con kéo nhau ra bờ kinh xáng,
đứng khoanh tay gần bàn hương án để đón rước thì chắc thiên hạ cũng đuổi bà con
trở về xóm, trước khi quan đại thần đến .
Nhưng dường như bà con trong xóm Tà Lốc hơi buồn
phiền điều gì mơ hồ:
-Tụi tôi chưa được thấy mặt “tây u” và tàu bè
tối tân của nước Pháp . Ai cũng muốn đi cho vui ngặt còn món nợ … quần áo và
thuế thân . Chẳng hay quan Toàn Quyền đại thần có ghé lại xóm mình để uống nước
trà …. lấy thảo hay không ?
Hương ấp Thum đáp:
-Ghé làm gì ?
-Bộ thầy rảnh lắm sao ? Mục đích của ông là tới
chợ Hà Tiên cho mau . Nếu mỗi xóm mỗi ghé thì chừng nào mới tới nơi tới chốn ?
Thế là đêm đó xong xuôi, ai về nhà nấy . Dân
chúng nói một câu thòng:
-Thầy hương ấp cứ vui đi . Tụi tôi leo lên nóc
nhà, hoặc trèo lên ngọn cây để coi tàu của Tây chơi, cho biết ….
Hương ấp Thum quày quả trở lại:
-Tôi không dám bảo đảm à . Đừng thậm thò thậm
thụt như vậy . Ở dưới tàu, có ống dòm . Họ thấy xa lắm .
Một người trả lời:
-Thầy đừng lo . Từ đây ra tới kinh xáng, xa
hơn hai chục công đất . Vả lại, tụi tôi núp sát mái nhà, hoặc đeo dính trên ngọn
cây . Ở dưới tàu dòm lên quan Toàn Quyền đại thần cho rằng tụi tôi là rùa bò
trên mồ mả, hay là con dơi, con quạ đeo nhánh cây .
Đến nhà việc làng Sóc Sơn, hương ấp Thum nhờ
chú biện thảo tờ phúc bẩm . Đại ý, hương ấp cho rằng dân xóm Tà Lộc bận việc đốn
cây, mò cua …v..v .. Hương chức làng chẳng mảy may phiền hà .
Trong thâm tâm, họ chẳng bao giờ muốn cho dân
trong xóm Tà Lốc đi nghinh đón quan trên. Đó là hạng người không kỷ luật trật tự
gì ráo. Dân chúng xóm chợ gần công sở cũng khá đông rồi. Thêm vào đó, mỗi tiệm
phố đều sẽ treo cờ tam sắc.
Ai cần gì mời số người ở xóm Tà Lốc, không mợ
chợ cũng đông . Trời vừa rực sáng .
oOo
Dân chúng xóm Tà Lốc đã kêu réo nhau inh ỏi:
-Thức dậy, anh em ơi!
-Tàu chưa tới mà . Thức thì thức .
-Tụi mình là “phó thường dân” xứ Nam kỳ, lâu
lâu chào mừng quan trên: Chắc còn lâu lắm. Chừng này mặt trời mới ló dạng . Chắc
quan Toàn Quyền đại thần đang ăn uống tại chợ Rạch Giá. Cỡ bốn giờ, mới tới.
Một ông lão khôi hài:
-Thiệt là dị hợm, kinh xáng đào rồi thì … là rồi.
Còn bày đặt ăn khánh thành giống như nhà vua làm lễ hạ điền. Làm như không có
ông Toàn Quyền đi thử thì nước không chảy .
Có người hô to:
-Phía chợ vui quá hé ?
-Nóc nhà của tôi mới lợp, cột kèo bằng cây
danh mộc … lậu thuế . Ai muốn dưỡng già thì trèo qua nóc nhà tôi cho vui .
-Bậy nè! Lớn đầu mà còn dại . Ngồi trên nóc
nhà, rồi hút thuốc, nguy hiểm lắm . Tại sao mình không ngồi trên cháng ba của
cây xoài, cao hơn nóc nhà!
Chờ lâu quá nhiều người đâm ra nản chí. Họ tuột
xuống đất, vô nhà uống nước cho thấm giọng rồi lại trèo lên. Đám trẻ càng xông
xáo hơn. Chúng nó ở truồng, lén ra ruộng, cỡi trâu, đánh thẳng tay cho trâu sãi
tới sãi lui. Rồi mòn mỏi, chúng nó nằm ngửa, phơi nắng trên lưng trâu để chờ đợi,
sát kinh xáng trở về xóm .
Chuyện gì đến là đến! Vào khoảng tám giờ rưỡi
sáng, đoàn tàu ăn lễ từ từ tiến tới. Dân xóm Tà Lốc hò reo, chỉ trỏ. Họ hối tiếc
vì đã ngồi nhà. Tàu quá nhiều, chạy giăng hàng dài treo bông treo tụi đủ màu sắc.
Đếm kỹ thì thấy hơn mười cái ống khói đen ngòm, tức là mười chiếc tàu.
Pháo đại, pháo tre, pháo trống … nổ vang rền tại
chợ. Nổ suốt năm mười phút mà chưa dứt … Sau một hồi lẹt đẹt thì pháo lại rộ
lên như con thú sắp đứt hơi cố gắng rống lên những tiếng cuối cùng vừa to, vừa
dài ….
Một người nghĩ ra sáng kiến:
-Mấy đứa chăn trâu ơi! Tụi bay thử cỡi trâu,
cho trâu sãi thật lẹ, coi họ làm gì ở ngoài chợ .
Vài đứa trẻ le lưỡi:
-Ngán lắm . Họ bắt tụi tôi không ?
-Tụi bây là … con chó gì mà bắt . Thứ con nít ở
truồng mà tưởng mình như người lớn .
Bọn trẻ bàn bạc:
-Mấy ông Tây ưa bận quần áo trắng, đội nón trắng
. Tụi mình sợ trâu nó ghét màu trắng . Nhè trâu chém ông Chánh soái thì nguy .
Một người lớn quát to:
-Nói tầm phào hoài . Làm như tụi bây quan trọng
lắm. Chưa ra tới đó là thiên hạ đuổi tụi bây rồi. Cứ ở gần lấp ló, coi lén vậy
mà. Hơn nữa, chưa chắc Ông Toàn Quyền Chánh Soái chịu lên bờ uống rượu đế với
ông đại hương cả. Tàu chạy qua rồi chạy luôn … Không lẽ tàu chạy ngã khác .
Thế là bọn trẻ mục đồng được yên tâm: “Tụi tôi
ham lắm” . Mấy người lớn nhìn theo, căn dặn:
-Về cho gấp, nói đầu đuôi cuộc lễ cho mấy thằng
già này nghe chơi .
Hơn năm bảy con trâu xóm Tà Lốc sãi nhanh ra
công sở, mang trên lưng những sứ giả bé bỏng .
Đột nhiên, tiếng “súp lê” nổi lên inh ỏi:
-Tu … tu … Tu! …. uuu ….
Dân xóm Tà Lốc khoái chí, vỗ tay:
-Đó là quan Toàn Quyền Chánh Soái chào mừng bà
con xóm Tà Lốc ? Hay quá! Trời ơi! Khói lên từng cuộn đen thui …. Coi mê quá .
Tiếng tu tu … cứ vọng rền .
Một anh chàng có vẻ thông thạo:
-Luật quốc tế mà! Họ chào mình theo luật quốc
tế là cứ súp lê hoài …
Chiếc tàu dẫn đầu ngừng lại . Mấy chiếc sau
cũng ngừng, dường như chẳng dám qua mặt .
-Đúng rồi! Tàu của quan Toàn Quyền Chánh Soái
. Ổng ghé lại chợ ….
Một ông lão thở dài:
-Các cha ơi. Quan Chánh Soái chào mấy ông
hương chức hội tề chớ nào chú ý tới bọn mình. Đừng hí hởn mà buông tay, té gãy
giò nghe các cha . Con nít quá vậy .
Nhưng bọn người háo thắng vẫn bàn bạc. Họ nghĩ
mơ màng đến mấy ông hương chức hội tề. Nào ông cả Bon, ông chủ Xìa, Ông Xã Mực,
ông thầy giáo Kiết, ông ban trưởng Huê kiều – Ông ban Xinh. Tất cả đang cúi đầu,
lưng hơi khom, hột tay đưa ra để đón bàn tay ông Tây. Còn tay kia thì sờ lên ngực,
ngay quả tim già, như để tỏ tình … Pháp – Việt đề huề!
Vài phút sau, tàu “súp lê” vang dội như để tạm
biệt. Từng chiếc một từ từ di chuyển. Mặt kinh xáng lấp lánh… Mỗi chiếc tàu là
một ống khói đen, phun làn khói mỗi lúc một mỏng mịn. Khói vương vít, bay chập
chờn trên nền mây trắng, che khuất từng chập vài bóng diều quạ .
Bỗng nhiên một người quát to:
-Thấy mẹ rồi! Còn một chiếc Ở lại. Neo luôn tại
chợ. Hay mấy ổng dòm thấy tụi mình trong này làm điều vô lễ ! Vô lý quá. Kìa ….
Từ phía chợ, bầy trâu phóng nước sãi, trở về
xóm Tà Lốc …. Ai nấy phập phồng chờ đợi. Tin mừng hay tin buồn! Chẳng lẽ quan
Toàn Quyền nghe ngóng được tiếng nói xa xôi của bọn người vô danh núp trên nóc
nhà, trên ngọn cây, như rùa bò, như quạ đậu . Lạ thật. Trên con trâu dẫn đầu,
có tới hai người. Một thằng bé và một người lớn .
Kìa! Trâu đã tới. Người lớn ấy ngồi vênh váo,
như quen như lạ, chưa ai nhìn được hắn là ai!
Đúng rồi! Hương ấp Thum . Thầy ta trở về xóm để
làm gì mà hấp tấp như vậy . Giống như mấy ông tướng Tây cỡi ngựa phi báo, cấp
báo!
Mồ hôi tuôn ra nhễ nhãi đầy mặt hương ấp. Vừa
nhảy xuống lưng trâu, thầy ta la lớn:
-Đánh mõ lên cho dân chúng tụ họp. Chuyện sanh
tử lắm. Đợi cho đủ mặt, tôi mới nói, đâu phải chuyện giỡn. Tài sản của nhà nước!
Ai nấy đều ngơ ngác, tuột xuống đất, ngồi chồm
hổm, sắp hàng hai để chờ lệnh . Gương mặt hương ấp Thum trông vừa đáng ghét vừa
tội nghiệp . Bỗng dưng mà thầy ta lên giọng đàn anh .
Có người hỏi:
-Có gì vậy ?….
Hương ấp Thum im lặng, thở hổn hển . Một ông kỳ
lão với giọng đàn anh kẻ cả:
-Cái gì vậy mầy Thum ?
-Dạ … Dân xóm Tà Lốc chưa làm phận sự .
Ông kỳ lão quát:
-Phận sự gì ? Hay là ông Chánh Soái giận tụi
tao, chỉ tụi tao vô lễ, ngồi trên ngọn cây ….
Hương ấp Thum nói:
-Dạ, dân xóm Tà Lốc phải ra sức … kéo tàu .
-Tàu gì mà kéo ? Ai nấy giương mắt tròn xoe .
-Để người ta nói hết cho mà nghe. Số là đoàn
tàu của quan Toàn Quyền đại thần bị trục trặc. Một chiếc bị tắt máy dọc đường,
nhờ chiếc khác quăng đổi giòng tới đây rồi bỏ lại. Chẳng lẽ họ dòng chiếc tàu bịnh
hoạn đó lên tới Hà Tiên thì mất thể diện cho “máy móc” của quan lớn quá, thiên
hạ sẽ dòm hành chê bai. Bởi vậy, chiếc tàu họan nạn đó nằm tại chợ. Thầy hương
quản giao cho tôi nhiệm vụ kéo chiếc tàu đó ….
-Ủa! Sao lại dân xóm Tà Lốc!
Hương ấp Thum đáp:
-Dân xóm chợ đã góp tiền, đốt pháo và đóng thuế
đầy đủ . Mấy chục năm nay dân xóm Tà Lốc chưa làm gí ích lợi cho nhà nước . Vậy
thì …
-Kéo lên bờ hay kéo đi đâu ? Chiếc tàu đó bao
lớn ?
-Dạ … Kéo về chợ Rạch Giá. Bà con nghĩ dùm. Sức
một mình tôi làm sao kéo nổi chiếc tàu sắt về chợ Rạch Giá, xa hơn mười lăm cây
số .
-Bậy nè! Ai hơi đâu mà làm chuyện bá láp. Tại
sao mình không kéo chiếc tàu đó vô bờ mời mấy ông bác vật tới sửa máy. Hoặc
chuyến về, mấy ổng dòng tàu về …
-Dạ, nghe đâu quan Toàn Quyền đại thần đi tuốt
lên Nam Vang, về theo nẻo khác. Bà con nghĩ dùm .
Ai nấy suy nghĩ: Kéo thì cứ kéo, ngại gì!
Nhưng còn cái tội trốn thuế thân, từ nhiều năm. Nhiều tay tiều đốn củi quá lâu,
nhiều chàng thanh niên một vợ ba con … chưa được hân hạnh ghi tên vô bộ sổ của
nhà làng .
-Dễ quá . Tôi bảo lãnh dùm! – Hương ấp Thum
nói.
oOo
Thế là bọn trai tráng sắp hàng, ra bờ kinh
xáng để kéo tàu, trước là xem tàu của quan trên cho biết nó nặng nề đến mức
nào, sau là để làm phận sự con dân thuộc địa .
Chiếc tàu quá nặng . Mấy sợi dây đỏi sắt cũng
không nhẹ . Nước chảy ngược . Gió thổi ngược .
Hơn năm chục người nai lưng “hố bụi” , đưa chiếc
tàu liệt máy nọ về chợ Rạch Giá. Mệt và đói quá chừng. Kéo tàu sắt khác hẳn
chèo ghe. Làm sao thảnh thơi mà ca vọng cổ. Đến canh một, canh hai đêm ấy, chiếc
tàu mới xê dịch được hai phần ba lộ trình. Cũng may, hương chức hội tề đã chú ý
…. ban cho dân ấp Tà Lốc năm đồng bạc để mua bánh tét, bánh lá dừa. Ăn tạm no .
Nhưng làm sao tìm nước uống? Nước dưới kinh xáng mặn đắng, chua chát quá chừng.
Hễ ghé vô là chủ nhà hoảng sợ. Năm chục người uống hết nửa lu nước!
Nhứt là chuyến đi bộ trở về .
Dưới ánh trăng thanh, họ ca hát lai rai. Ai đủ
sức thì cứ đi cho nhanh, về nhà cho vợ con mừng. Ai yếu đuối thì ngủ bờ ngủ bụi.
Vài người mang bịnh cảm mạo, bắt gió vần công. Khổ thay! Mười lăm cây số bận về
là cả một điều khổ nhục. Muỗi cắn quá chừng. Hồi ra đi, họ quên mang theo cái
nóp .
Rốt cuộc, chẳng ai ngủ mê hoặc chết dọc đường.
Suốt đêm, họ đi lang thang nhắm hướng Tà Lốc. Chốn quê hương đẹp hơn cả! Đúng vậy.
Vài người chửi rủa hương ấp Thum, cho rằng thầy ta muốn lập công đầu với nhà nước
Pháp . Khi tàu tới chợ Rạch Giá, hương ấp Thum cút mất, vô quán ăn hủ tíêu một
mình. Và lúc kéo tàu, thầy ta ngồi trên tàu, hò hét, ngồi bên cạnh coi người
lái . Khoẻ quá .
Đêm ấy, vì mình mẩy rêm nhức, dân kéo tàu đánh
một giấc ngon lành trên giường thê nhi .
Nhưng lúc bình minh vừa ló dạng, từ đầu xóm
vang lên tiếng mơ hồ:
-Kéo tàu! Ké …éo tà …àu!
Ai nấy nhẩy nhổm, mở cửa sau mà chạy, sau khi
… trăn trối với vợ con:
-Trời! Mới kéo một chuyến mà mệt đuối. Kéo
thêm chuyến nữa chắc chết luôn. Má bầy trẻ nhớ nói rằng tôi đi đốn củi rồi
nghe. Tổ cha … thằng hương ấp Thum!
Tiếng gọi mơ hồ cứ lan xa, rõ rệt trong sương
sớm:
-Kéo tàu …. Kéo tà …àu!
Ngồi sau khe cửa, các bà hiền phụ nín thở,
quan sát, chờ bóng dáng của hương ấp Thum. Tại sao hắn không đánh mõ ?
Nhưng hỡi ôi! Các bà cười vang. Tiếng “kéo
tàu” nọ xuất phát từ cổ họng của anh Huê kiều quen thuộc, bán kéo tàu, kim chỉ
và tặng kẹo ngọt cho trẻ con . Hắn ngơ ngác, thấy các thân chủ đều đóng cửa, ngủ
trưa. Tại sao các thân chủ “tẩy chay” đột ngột như vậy ? Nhứt là các thân chủ ấy
còn thiếu chịu của hắn một số tiền ngày càng to. Hắn bực dọc khi nghe tiếng cười,
tiếng chửi thề. Nhưng hắn trung thành với nghề tổ, hắn cứ rao to, rao cho hả giận
để đánh thức lương tâm dân chúng xóm Tà Lốc!
-Kéo tàu! Kéo tàu ….àu!…..
Sơn Nam
No comments:
Post a Comment