Nhớ Hề Râu Thanh Việt - Nguyễn Phương

NhỚ hỀ râu ThanhViỆt  

Đem mẠng sỐng đỔi lẤy chén cơm manh áo 

 

Những lúc trà dư tửu hậu, các bạn tôi ở nhà  dưỡng lão Rosemont thường hỏi tôi về đời sống và tài nghệ của các nghệ sĩ  cải lương trong các thập niên 40, 50, 60, 70. Nhiều bạn cho là nghệ sĩ ham vui,  tiêu xài hoang phí,  không biết nghĩ tới ngày mai nên về già thường  bị lâm vào cảnh khốn cùng.

Anh Bích, người cao niên nhứt trong bọn chúng tôi, nói: “Nghệ sĩ thì cũng  giống như dân bình thường ở các ngành nghề  trong xã hội. Có người giàu  người nghèo, người dư ăn dư để, người thiếu trước hụt sau. Nhưng có lẻ  nghệ sĩ giống nhau ở chỗ là cuộc sống của họ chắc tràn đầy niềm vui, nụ cười. Cuộc sống đó chắc là phải khác với  người dân bình thường. Có phải vậy không?”
Đúng như lời anh Bích, đời nghệ sĩ có nhiều niềm vui nhứt là khi hát ở địa  phương nào có nhiều khán giả thân quen, nghệ sĩ  như được trở về với gia  đình mình. Nhân nhắc đến chuyện tình cảm của  khán giả dành cho nghệ sĩ, tôi nhớ tới hề Râu Thanh Việt, một nghệ sĩ  mà khi đoàn hát hát ở bất cứ  địa phương nào, Thanh Việt cũng như đang được  trở về nhà của mình, khán  giả thân quen giống như người trong một gia  đình với Thanh Việt.Thanh  Việt theo cha dượng là nghệ sĩ Tám Huê đi hát  cho các gánh hát nhỏ ở  tỉnh. Lúc đó Thanh Việt mới 14 tuổi, đóng vai  quân hầu, lính chạy hiệu,  vai đầy tớ theo hầu, nịnh bợ các ông chủ. Vì  hát cương nên khi ông thầy  tuồng nhắc đến đâu, Thanh Việt hát tới đó.  Vì không thuộc tuồng, Thanh  Việt hát như người cà lăm, khán giả cười và thích anh hề bất đắc dĩ Thanh Việt.
Ông bầu thấy Thanh Việt diễu có duyên nên cho anh đóng thế vai hề của Hai Néo vì anh này thua bài, mắc nợ, bỏ gánh hát  trốn đi.
Thanh Việt hát thành công nhiều tuồng nhưng rồi gánh hát bị  Ban Công tác Thành của Việt  Minh liệng lựu đạn khi đang hát ở Miễu Quốc  Công tỉnh Vĩnh Long.  Gánh hát rã, đào kép đi tứ tán, Thanh Việt lên Saigon  gia nhập nhóm nghệ sĩ tân nhạc và thoại kịch diễn ở Bar Hoàng Yến trong Giải Trí Trường Thị Nghè.
Thanh Việt để bộ râu dê dưới cằm, anh nổi danh là Hề Râu, ngoài  cái duyên diễu trời cho và tài bắt chước  giọng nói hoặc nhái điệu bộ của người khác,
Thanh Việt không có tài ca nhạc  nổi bật như Tùng Lâm,  Xuân Phát, không ca vọng cổ hay bằng Văn Hường,  Văn Chung nhưng khi xuất  hiện trên sân khấu tân nhạc hay cải lương,  Thanh Việt luôn tạo được  những trận cười liên tục cho khán giả.
Năm 1960, trên sân khấu Đại nhạc hội Cù léc, Tùng  Lâm, Xuân Phát, Phi  Thoàn, Khả Năng, Thanh Việt, Thanh Hoài nổi danh  Lục Hài Tướng.
Một sáng chúa nhựt, Thanh Việt hát Đại Nhạc Hội  Cù Léc ở rạp Hào Huê (nơi  đoàn Thanh Minh hát xuất tối), anh được bà Bầu  Thơ nhờ hát thế vai thầy  pháp trong tuồng Đoạn Tuyệt vì hề Kim Quang bị  té xe Honda, đang điều  trị tại nhà thương Chợ Rẫy. Sau đó hề Râu  Thanh Việt ký contrat hát cho  đoàn Thanh Minh Thanh Nga, chánh thức gia nhập làng  cải lương. Thanh  Việt là một trong những danh hề có thu nhập cao  nhứt thời đó. Thanh Việt  mua nhà ở Phú Nhuận, mua xe hơi, sống cuộc  sống vô ưu và sung túc.Sáng  chúa nhựt nào Thanh Việt cũng có show hát Đại  Nhạc Hội, tối hát cho  đoàn Thanh Minh Thanh Nga. Những ngày không có tập  tuồng, Thanh Việt  đóng phim cho các hãng phim Mỹ Vân, Mỹ Ảnh, Tân  Kiệt Y Voan, hãng phim  của các ông Thái Thúc Nha, Trương Dĩ Nhiên, Bùi Sơn Duân…Từ năm 1967,  Thanh Việt thường được mời đóng kịch hay  diễn tuồng cải lương trên đài  truyền hình, Thanh Việt nhận được từ 3.000  đến 5.000 đồng cho mỗi show diễn.
Những khi đóng các pha nguy  hiểm trong phim, hề Râu Thanh Việt được tiền thưởng riêng của chủ hãng phim từ  5.000 đồng đến 10.000 đồng  cho một lần thu hình. Ngoài ra chủ hãng phim còn  đóng tiền bảo hiểm cho  diễn viên khi phim có thu hình những pha nguy hiểm  .
Nhắc đến hề râu Thanh Việt đóng phim, tôi nhớ kỷ niệm khi  giúp anh thực hiện một  chuyến bay trong phim Triệu Phú Bất Đắc Dĩ do  tôi sáng tác, đạo diễn Lê  Hoàng Hoa, hãng phim Mỹ Vân.  Phim Triệu Phú Bất Bất Đắc Dĩ là phim hài, hãng  Mỹ Vân sản xuất để hát Tết  nên có nhiều séquences chọc cười, kể chuyện  Thanh Việt, một anh nhà quê,  có nét mặt và vóc dáng giống như anh em song sanh  với một tay buôn lậu  nha phiến, bị tên này bắt về, tập cho cách ăn  nói, đi đứng, giả dạng thế  thân hắn để lừa gạt bọn lưu manh đối  nghịch và cảnh sát.Triệu   phú giả Thanh Việt phải diễn cảnh bị bắn tung bay lên trời, anh ta bay  một lúc rồi móc túi lấy bong bóng ra, thổi  nhiều cái làm thành một chùm  rồi nắm chùm bong bóng đó tà tà bay xuống đất  an toàn, đó không phải là  một cảnh dễ thực hiện.
Ở trong rạp hát, có điểm tựa, có chỗ để cột  rõ rẽ và dây bay, không gian  nhỏ hẹp đủ để thực hiện một chuyến bay  cái rẹt, từ bìa sân khấu này qua  bên kia, khoảng cách xa chỉ độ 8 thước.
Cảnh bay ngoài trời, Thanh  Việt phải bay khỏi nóc nhà thật cao, rồi bay qua  khỏi ngọn cây, bay một  quãng thật xa mới từ từ đáp xuống đồng  ruộng. Không có chỗ để làm điểm  tựa để giữ cho Thanh Việt bay thật cao và thật  xa. Quay phim ở ngoài  trời, dưới ánh nắng chói chang, không dễ gì  giấu được sợi dây bay móc  trên lưng của Thanh Việt. Thanh Việt nghe đọc  phân cảnh thu hình anh sẽ  bay trên không, anh lắc đầu từ chối không chịu  thực hiện.
Tôi giải thích cho anh biết, anh sẽ mặc áo bay như anh đã  mặc và được kéo bay qua  sân khấu khi anh đóng tuồng Cô Gái Đồ Long  (kiếm hiệp của Kim Dung), an  toàn và không mệt nhọc, khó khăn. Thêm nữa, anh  sẽ được móc vô dây cable thép trên thang máy của Sở Cứu Hỏa, xe  chạy chậm chậm, anh cũng  bay chậm chậm theo tốc độ của chiếc xe cứu  hỏa, an toàn là điểm chính  yếu mà tôi nói nhấn đi nhấn lại cho Thanh Việt  yên tâm. Nhưng Thanh Việt nói anh biết là an toàn nhưng anh sợ, anh nói bay  khơi khơi ngoài trời,  rủi rớt là nát xương.
Ông chũ  hãng phim Mỹ Vân hứa đóng tiền bảo hiểm nhân thọ cho Thanh Việt và thưởng cho Thanh  Việt 5.000 đồng khi  quay xong séquence này. Ông cũng hứa thưởng cho  đạo diễn Lê Hoàng Hoa và  équipe caméraman thu hình chung là 10.000 đồng và cho cá nhân tôi 5.000  đồng về sáng kiến tổ chức thực hiện cảnh  hề Thanh Việt bay trên không,  đúng theo phân cảnh của tôi viết. Ông Mỹ Vân  nói: “Lịch sử điện ảnh Việt  Nam sẽ ghi nhận lần đầu tiên hãng phim Mỹ Vân  thực hiện được cảnh người  bay ngoài trời một đoạn xa”.
Thanh Việt đồng ý thực hiện đoạn phim đó. Tôi và đạo diễn Lê Hoàng Hoa đến Sở  Cứu Hỏa Đô Thành xin ông Trung  Tá Chánh Sở chấp thuận cho một xe Cứu Hỏa có  thang máy giúp hãng phim  thực hiện cảnh trên. Ông Trung Tá chấp thuận vì ông quen thân với ông  chủ hãng phim Mỹ Vân. Tôi mượn áo bay và dây  cable bằng thép nhỏ thường  dùng trên sân khấu Dạ Lý Hương, Sau đó tôi và đạo diễn Lê Hoàng Hoa đi  Thủ Đức chọn cảnh trí, một nơi có hai villa,  nhà này cách nhà kia một  vuông vườn cây trái, phía sau là đồng  ruộng.Ngày  quay phim, đạo diễn Lê Hoàng Hoa, équipe cameraman,  Thanh Việt và tôi  đến địa điểm sớm để đạo diễn giải  thích nhiệm vụ của ba người mang ba  máy quay phim sẽ thu hình ra sao, Thanh Việt sẽ  diễn xuất thế nào và  chiếc xe cứu hỏa dùng thang máy có cần câu đưa  Thanh Việt bay trên không  từ đâu đến đâu. Lê Hoàng Hoa giải thích vừa  xong, có nhiều xe honda chở  thanh niên nam nữ chạy ào vô phạm vi ngăn riêng  cho phim trường. Anh Tỷ  quản lý của hãng phim và hai nhân viên cảnh sát  được quận Thủ Đức phái  đến giữ trật tự nhưng các thanh niên cho biết  họ là bạn của Thanh Việt  đến hoan nghinh và ủng hộ tinh thần Thanh Việt khi anh ấy thực hiện một  cảnh thu hình nguy hiểm. Thanh Việt cũng xác nhận  các bạn trẻ là fan ủng  hộ anh. Đúng lúc đó ông Mỹ Vân và các ký  giả kịch trường đến, ông Mỹ  Vân đồng ý cho các bạn trẻ đứng sát vòng rào  trật tự. Cuộc quay phim bắt đầu.
Thanh Việt được thang máy của xe cứu hỏa đưa lên  núp trên mái nhà. Trước mặt  Thanh Việt để một đống giấy carton, cắt hình  ngói, sơn màu đỏ, bên dưới  để một cây pháo lớn và nhiều bột phấn, vôi  bột. Khi pháo nổ, giấy, vôi và phấn bị tung cao lên giống như mái nhà bị nổ tung văng lên gạch,  ngói. Máy kéo của xe cứu hỏa kéo Thanh Việt bay  vọt thẳng lên không  trung, xe cứu hỏa chạy từ từ theo đường nhựa  trước hai cái villa,Thanh Việt cũng được kéo bay từ từ theo hướng  chạy của xe cứu hỏa. Vì thang  máy của xe cứu hỏa rất cao, khi thang máy nghiêng  45 độ, Thanh Việt giống như đang ở khơi khơi ngoài trời. Hình ảnh của xe cứu hỏa, sợi dây  bay đều không lọt vô ống kính máy thu hình.  Thanh Việt lấy bong bóng ra  thổi, nắm chùm bong bóng như để bay xuống, thang  máy nghiêng nghiêng,  Thanh Việt khuất khỏi tàn cây sau villa, đạo  diễn Lê Hoàng Hoa hô tắt  máy thu hình.Ông  Mỹ Vân và các chuyên viên đoàn quay phim quá  mừng vì thành công mỹ mản.  Mấy anh ký giả kịch trường, các fan của Thanh  Việt và bà con lối xóm  coi quay phim vỗ tay rân lên. Tôi bỗng nghe Thanh  Việt la lên sau chòm  cây: “Cứu… Trời ơi! Cứu tôi! Kẹt…Kẹt rồi…” Tôi và Lê Hoàng Hoa chạy đến thì thấy các anh lính xe cứu hỏa đang rồ máy cho cái trục dây cable thép  của xe cứu hỏa tháo ra, quấn vô, nới lõng dây  thép móc áo bay của Thanh  Việt để cho anh ta bước xuống đất. Nhưng dây  thép bay của đoàn Dạ Lý  Hương nhỏ sợi, dây cable của xe cứu hỏa lớn  hơn nên dây thép bay của  đoàn Dạ Lý Hương bị kẹt lại, không tháo ra được, thành ra Thanh Việt  ngồi đu đưa trên trời, anh sợ quá và mắc  tiểu nên tè đại trong  quần.Các  anh lính cứu hỏa tiếp tục rồ máy cuốn vô,  tháo ra để gỡ dây cable đang kẹt, tôi vội ngăn lại: «Đề nghị các anh  ngừng quây cái trục đó nếu còn quây tới quây lui, nó nghiến đứt dây thép nhỏ thì Thanh Việt sẽ rớt xuống như trái mít rụng. Xin các anh nghiêng cho  thang máy xuống nằm  ngang tầm với chiếc xe, chân Thanh Việt đụng đất, tôi tháo cái móc bay  nơi áo giáp của Thanh Việt để giải thoát anh ta  khỏi sợi giây cable, sau  đó các anh tìm cách gở giây cable nhỏ sau”.Thanh  Việt nói với tôi và Lê Hoàng Hoa: “Nói thiệt  với hai ông thầy, bị con  vợ tôi nó bịnh sản hậu, tôi lo tiền thuốc  thang cho nó không đủ nên phải  liều mạng nhận thâu hình cái séquence bay này,  chớ nói thiệt, bay khơi  khơi trên trời, sợ là té đái… Tôi đái trong  quần khi dây bay rút tôi vọt  mạnh lên trời, tới chừng kẹt dây bay, treo  tòng teng quá lâu, lại sợ… tè tè trong quần nữa  đó”.Tôi  cười: “Có bảo đảm an toàn nên mời quay  đoạn phim này, Thanh Việt đã  từng nhảy từ nóc lầu nhà máy giấy Cogido cao  hơn năm thước xuống một đống thùng giấy carton khi quay phim Con Ma Nhà Họ  Hứa. Lần này có mặc  áo bay, móc dây bay, có gì mà  sợ?”– Thì lần đó cũng cần tiền… một  mình tui làm, nuôi năm bảy người… bán mạng  đổi miếng cơm!
–  Ông có đánh bài, binh xập xám hông? Chớ bà con  khán giả người ta đãi ông ăn nhậu hoài, có tốn kém gì đâu mà nói  bán mạng kiếm cơm”.Thấy Lê Hoàng Hoa  nói vậy, Thanh Việt chấp tay xá xá rồi bỏ đi  nhanh.
Thanh  Việt hát cho đoàn Thanh Minh Thanh Nga, sau đó hát  cho đoàn Dạ Lý  Hương, đoàn Việt Nam của bầu Thu và là Thượng  sĩ trong Tiểu đoàn 42  Chiến Tranh Chính Trị do Thiếu tá Sinh làm Tiểu  đoàn trưởng. Sau Tết Mậu thân 1968, nhiều nghệ sĩ gia nhập quân đội  như Thành Được, Hùng  Cường, Thanh Tú, Diệp Lang, Thanh Việt, Khả Năng,  Phi Thoàn… không hiểu  bằng cách nào các anh vẫn có mặt hát hằng đêm ở các đại ban cải lương ở Saigon và vẫn thường thu hình đài truyền hình  hay đóng phim của các hãng  Mỹ Vân, Mỹ Ảnh, Alpha Thái Thúc Nha, hãng phim  Dạ Lý Hương.
Sau năm 1975, Khả Năng bị bắt đi tù cải tạo 6 năm. Các anh Phi Thoàn, Thanh  Việt, Tùng Lâm, Thanh Hoài về miền Tây núp bóng  trong các đoàn Văn công  của tỉnh Cần Thơ, sau đó Thanh Việt hát cho đoàn hát ở Huyện Cầu Ngang.  Dù hát cho Văn Công hay đoàn cải lương tỉnh,  số lương quy định cho diễn  viên hạng A là 10 đồng một suất hát, Thanh  Việt không đủ sống, làm sao  nuôi vợ con? Vợ anh dẫn các con đi vượt biên,  bị chết ngoài biển khơi.

Thanh Việt hát chọc cho người khác cười nhưng  đêm về nhớ vợ nhớ con, nhớ  hoàn cảnh bi đát của mình, anh khóc thầm thâu đêm.

Tuy được khán giả  nông thôn thương mến, thường tổ chức những  bữa ăn ngon, có rượu giúp anh giải sầu nhưng uống rượu cho đến say té  bờ té bụi chớ làm sao mà anh  quên được cảnh tan nhà nát cửa, vợ con chết  mất xác, bản thân anh lâm  vào hoàn cảnh bế tắc. Thêm nữa anh biết anh  bị đau gan, không tiền thuốc  thang chữa trị. Công ty điện ảnh trực thuộc  Sở Văn Hóa Thông Tin thành  phố HCM ở đường Thi Sách Saigon đang thu hình một vidéo hài. Tình cờ  đoàn quay phim biết có Thanh Việt ở Hậu Giang  nên họ mời Thanh Việt thủ  một vai nông dân cởi bò ra ruộng. Vì cần tiền  để thuốc thang trị bịnh đau gan, Thanh Việt nhận đóng tiểu phẩm hài  đó.  Đạo diễn bảo Thanh  Việt cởi bò ra ruộng, gặp một đứa trẻ chăn  trâu, nó lấy roi quất vô mông  con bò. Con bò giựt mình nên nhảy lồng lên. Thanh Việt bất ngờ, bị  quăng té nhào xuống đất, bụng bị cấn vào  một cục đá trên bờ đê, ngất  xỉu. Thanh Việt được đưa vào Bệnh viện Cần  Thơ, anh qua đời trước sự tiếc thương của bao khán giả và đồng  nghiệp.

Thanh Việt chết vì tai nạn nghề nghiệp, không  được bồi thường. Ngay khi quay  phim một pha nguy hiểm, đạo diễn của cái chế  độ ngoại lai đó không hề  nghĩ đến biện pháp bảo vệ an toàn cho diễn  viên. Khi tai nạn chết người xảy ra, đạo diễn hay những người có trách nhiệm thực hiện đoạn phim giết  người đó vẫn không hề bị truy tố hay tỏ ra  có trách nhiệm gì đối với  người đã tử nạn hay đối với gia đình của nạn nhân.

Nghệ sĩ Thanh Việt  chuyên mang nụ cười đến cho khán giả. Riêng phần anh, dưới thời VNCH,  Thanh Việt đúng là có một cuộc sống huy hoàng,  đi đóng phim dù gặp những  cảnh nguy hiểm, anh được chủ hãng phim, đạo  diễn, những chuyên viên kỹ  thuật bảo vệ an toàn tối đa.

Nếu không có cuộc đổi đời bi thảm 30 tháng 4 năm  1975, chắc chắn cuộc đời  của danh hài Thanh Việt không có một cái kết  thúc tang thương và đáng hận như chúng tôi được biết.

Nguyễn Phương
2015

304Đen - Llttm