Mai Châu
Mai Châu, một vùng du lịch của tỉnh Hoà Bình. Ở
huyện Mai Châu sinh sống các dân tộc Mường, Thái, Kinh, Dao, Mông. Đông nhất là
Thái và Mường, chỉ có hai xã Mông Ơ, Mộc Hạ di cư xuống đã lâu đời.
Trên bốn mươi năm trước, lần đầu tôi đưa các bạn
nhà văn Ấn Độ thăm các làng Thái, làng Dao ở Mai Châu. Rồi các nhà văn Nga,
Pháp, Trung Quốc...
Hôm nay mới có dịp trở lại. Huyện đã có quy định
ba thôn được đón và tiếp khách du lịch. Khách trong nước và nước ngoài đến Mai
Châu, tha hồ đi khắp nơi nhưng khi ở lại hay nghỉ ngơi thì trở về ba thôn: các
làng Bản Lác, Bản Văn và Phong Chóng.
Vào trong xóm, những tấm thổ cẩm màu lam màu
điều dịu mắt vắt từng lớp trên dây, căng trên bờ rào, quanh gốc cây. Có thể mua
làm quà lưu niệm - những chiếc mũ lưỡi trai hoa văn đương là cái đội thời thượng
của thành phố. Hay là ta hãy vào dưới sàn xem những cô gái dệt thổ cẩm, cánh
tay trần dịu dàng đưa thoi, so le mảnh áo ngắn ngang lưng, rồi hãy ra chọn
hàng.
Vào trong thôn, khách có thể ở bất cứ nhà nào,
nhưng có đủ tiện nghi thì mỗi thôn chỉ có một hai nhà. Những nhà này là những
ngôi nhà sàn lớn, có nhà vệ sinh, vòi nước tắm và điện thoại. Trên sàn, góc ngủ
xếp đệm hoa và chăn gối mời khách qua đêm như phong tục cũ ở những nhà khá giả.
Sàn nhà rộng thênh thang ta ngồi chè chén rồi cùng nhau xoè múa và thi hút rượu
cần. Tôi vào Bản Lác đến nhà cụ Hà Công Nhấm - nhà cụ Nhấm bây giờ cũng là ngôi
nhà to, cột gỗ nghiến sáu cạnh. Năm xưa, tôi đã có dịp đưa khách đến nhà cụ.
Khi đó, nhà chỉ có ba gian, lợp tranh, nhưng cũng thật nền nếp. Giữa nhà, trên
bếp đặt cái ninh sôi đêm ngày không bao giờ tắt lửa. Khách nằm chơi ở gian
ngoài, gối đầu lên thành cửa sổ trông ra chân cột sàn và ao cá nước chảy trước
mặt. Trên mặt nước, những khóm lúa nếp cao cao. Mời cơm khách, ông chủ chỉ việc
đem cái vợt ra chao xuống là được con trắm, con chuối, nhanh hơn bắt thịt con
gà. Đã thành tục ngữ Mường, lâu đời câu “cơm trên, cá dưới" trên cây lúa
dưới con cá miêu tả cái phong lưu cơm sôi và cá nướng của người phong lưu thích
vui là như vậy. Cụ Nhấm đã yếu, lại đau dạ dầy phải ăn kiêng và bỏ rượu rồi. Cụ
Nhấm vẫn nấu rượu, nhưng chỉ để mời khách rồi xem khách uống và hỏi chúng tôi
cái rượu của cụ có được không. Tôi muốn ở lại trò chuyện với cụ về những Mai
Châu Đà Bắc ngày xưa. Nhưng hôm ấy Bản Lác đã đủ khách, không thể ở thêm. Trông
sang cửa sổ nhà bên, những Tây đầm tóc vàng, tóc bạch kim và đầu trọc ngồi lố
nhố. Dưới sàn, Tây ba lô dắt xe đạp khăn gói con cóc đeo lưng, đi nghênh ngáo.
Còn nghe kể chẳng mấy khi ở đây vắng Tây ba lô và sinh viên ta lũ lượt cưỡi xe
đạp xe máy ở Hà Nội lên. Cụ Nhấm hẹn tôi dịp khác.
Chúng tôi trở lại bản Phong Chóng, đã được đặt
chỗ nghỉ dưới ấy. Ngôi nhà sàn ở đây cũng thênh thang chẳng khác nhà cụ Nhấm.
Chặp tối, cơm rượu đã dọn ra, mỗi mâm cũng thịt luộc, cá không thui, mà cá rán
xào cà chua chẳng khác đám nhậu ngoài phố. Nhưng gói xôi nếp bọc lá chuối, người
ta vê bốc từng nắm và uống cái rượu gạo men lá nặng giọng còn hơi hướng biên giới
miền tây.
Rồi các cô trong bản đến hát múa. Thấy bảo chị
em hàng ngày làm đồng dệt cửi và đi rừng kiếm củi, tối có khách gọi thì đến
“giao lưu” được trả công. Chỉ tiếc các cô Thái hát tiếng Kinh. Dẫu tôi không biết
tiếng Thái, tiếng Mường nhưng chắc là nghe những giọng lạ tai ríu rít, líu lo
lên, hẳn là được mơ màng hơn. Và cũng chiêng cũng phách đệm lại thêm đàn măng
đô lin và ắc coóc, nghe trống xuôi kèn ngược những cái bà con tự biên tự diễn
này. Lại nực cười, có cái khèn Mông rởm không có lỗ thổi chỉ cần trang trí, một
anh chàng Mường nhảy lò cò.
Ở đất du lịch còn hoang sơ này cũng giống ở bản
Thanh Lương trên Điện Biên, trong làng có ông già Thái ngày trước lái bè vốn
tháo vát cũng cất cái nhà sàn to đón khách. Điện Biên đặc biệt có nhiều khách
Pháp. Những ông tù binh thủa nào vẫn hay đem vợ con đến thăm lại nỗi khủng khiếp
buồn. Huyện cũng chẳng có hoạt động du lịch, nhà ông lái bè được tiếp Tây, cho
Tây ngủ đêm. Thanh Lương cách cửa khẩu Tây Trang sang nước Lào có mươi bước đường,
tôi hỏi Tây lên đây có đòi hút hít không, chủ nhà lắc đầu, cười nhăn nhó, khó
hiểu.
Đêm gió man mác dưới khe sàn lọt lên lạnh một
bên má, tiếng gà gáy xa xa eo óc, trong cái ao trát xi măng, chốc chốc con cá
chuối quẫy đuôi đen đét và tiếng sàn cọt kẹt dưới lưng mới nhớ được đương trong
đêm làng rừng. Buổi sáng Mai Châu vào thu bâng khuâng. Làn sương mờ ảo bảng lảng
qua triền núi thấp thoáng xanh đậm xanh mờ, mà ban ngày đi trên Thung Khe nhìn
xuống nhìn rõ từng ô ruộng ô nhà thị trấn Phố Vãng giữa vệt đường sang Quan Hoá
bên rừng Thượng Thanh.
Vào quán uống tách cà phê vị mặn - chứ không
phải cái đắng quen thuộc. Có phải vị cà phê nông trường Cao Phong như thế hay
là cà phê bã của đêm qua, cũng ở quán này có karaôkê hát hét tưng bừng, phố huyện
núi cũng mới thêm trò này. Khách trong ngoài nước biết Mai Châu đã trên bốn
mươi năm nay. Ấy là chưa kể xưa kia, trai gái tết đi chơi các hang đẹp, các
quan Tây quan binh, quan phìa, quan lang đạo, lang cun đã biết chơi hang, tắm
suối dưới chân thác. Thế mà đến bây giờ du lịch Mai Châu vẫn chỉ tự phát, được
sao hay vậy. Cảnh và người thì nõn nà, tổ chức thì sài đẹn, những cái xộc xệch
chàng đáng có mà chẳng cấp nào để mắt đến.
Nghe nói đầu năm vừa rồi tỉnh Hoà Bình đã ra
quyết định đưa đất trời Mai Châu vào ngành công nghệ không khói hái ra tiền.
Người yêu Mai Châu mong tin ấy chóng chóng từ công văn sang công việc. Đã ngót
nửa thế kỷ qua rồi.
Tô Hoài
No comments:
Post a Comment