Nghe tiếng ‘dạ’ thân thương, bỗng nhớ Sài Gòn
Ngày trước 1975, hầu hết ca sĩ hát tân nhạc bằng
giọng Bắc ngoại trừ quái kiệt Trần Văn Trạch hát giọng Nam qua bài: Chiều mưa
biên giới của Nguyễn Văn Đông được ban nhac Pháp Hòa âm:
Chiều mưa biên giới anh đi DỀ đâu?
Sao còn đứng ngóng nơi DANG đầu.
Giọng trầm ấm của quái kiệt Trần Văn Trạch
nghe mộc mạc rất dễ thương.
Còn nữa: Ban thoại kịch KIM CƯƠNG phát âm toàn
giọng Saigon qua tác phẩm Lá sầu riêng được khán giả ba miền tán thưởng nhiệt
liệt.Trong Lá sầu riêng Kim Cương vai cô Diệu nói giọng Sài Gòn, hát giọng
Saigon bài Duyên Kiếp do nhạc sĩ Lam Phương viết nhạc nền:
Anh ơi nếu mộng không thành thì sao.
Non cao đất rộng biết đâu mà tìm.
Ngày nay, tìm lại giọng Saigon xưa e rất khó.
Nghe tiếng “Dạ” sao mà thương đến lạ. Người
Sài Gòn nói riêng và miền Nam nói chung, có thói quen dùng từ “dạ” khi nói chuyện,
khác với người miền Bắc lại dùng từ “vâng.” Để ý sẽ thấy ít có người Sài Gòn
nào nói từ “vâng.” Khi có ai gọi, một người Sài Gòn nói “vâng!” là trong dáng dấp
của câu nói đó có giọng đùa, cười cợt.
Khi nói chuyện với người lớn hơn mình, người
dưới thường đệm từ “dạ” vào mỗi câu nói:
-Mày ăn cơm chưa con?
-Dạ, chưa!
-Mới dìa/dzề hả nhóc?
-Dạ, con mới dìa.
Cái tiếng “dạ” đó, không biết sao trong cảm
giác nghe của một người Sài Gòn với một người Sài Gòn thấy nó “thương” lạ… dễ
chịu mà gần gũi, nhẹ nhàng mà tình cảm lắm lắm. Cảm giác nó thật riêng so với
những nơi khác. Nghe một tiếng “dạ” là biết ngay tên này là dân miền Nam cái đã
rồi hẵng hay…
Một người miền khác, có thể là Bắc hoặc Trung,
diễn tả một khoảng thời gian ngắn vài ngày thì nói: “Từ bữa đó đến bữa nay,”
còn người Sài Gòn thì nói: “Hổm rày,” “dạo này,”…
Người khác nghe sẽ không hiểu, vì nói chi mà
ngắn gọn ghê. (Lại phát hiện thêm một điều là người Sài Gòn hay dùng từ “ghê”
phía sau câu nói để diễn tả một sắc thái tình cảm riêng.
Tiếng “ghê” đó chẳng hàm ý gì nhiều, nó mang ý
nghĩa là “nhiều” là “lắm.” Nói ”Nhỏ đó xinh ghê!” nghĩa là khen cô bé đó xinh lắm
vậy. Lại so sánh từ “hổm nay” với “hổm rày” hay nghe ở các vùng quê Nam Bộ,
cũng một ý nghĩa như nhau, nhưng lại không hoàn toàn giống nhau. Nghe người Sài
Gòn dùng một số từ “hổm rày, miết…” là người Sài Gòn bắt chước người miền sông
nước vậy. Nhưng nghe vẫn không trái tai, không cảm thấy gượng, vì trong người
Sài Gòn vẫn còn cái chất miền Nam chung mà.
Nghe một đứa con trai Sài Gòn nói về đứa bạn
gái nào đó của mình xem… “Nhỏ đó dễ thương ghê!,” “Nhỏ đó ngoan!”… Tiếng “nhỏ”
mang ý nghĩa như tiếng “cái” của người Hà Nội. Người Sài Gòn gọi “nhỏ Thuý, nhỏ
Lý, nhỏ Uyên” thì cũng như “cái Thuý, cái Uyên, cái Lý” của người Hà Nội thôi.
Nói một ai đó chậm chạp, người Sài Gòn kêu “Thằng
đó làm gì mà cứ cà rề cà rề… nhìn phát bực!” Nghe cứ như là đùa, chẳng làm câu
nói nặng nề lắm.
Một người lớn hơn gọi:
-Ê, nhóc lại nói nghe!
Hay gọi người bán hàng rong:
-Ê, cho chén chè nhiều nhiều tiền ít coi!
“Ê” là tiếng Sài Gòn đó, coi gọi trổng không vậy
mà chẳng có ý gì đâu, có thể nói đó là thói quen trong cách nói của người
SàiGòn.
Mà người Sài Gòn cũng lạ, mua hàng gì đó, thường
quên mất từ “bán,” chỉ nói là: “Cho chén chè,” “Cho tô phở,”…
“Cho” ở đây là mua đó nghen.
Nghe người Sài Gòn nói chuyện với nhau, thường
bắt gặp thế này: “Lấy cái tay ra coi!,” “Ngon làm thử coi!,” “Cho miếng coi!”
“Nói nghe coi!,”…
“Làm thử” thì còn “coi” được, chứ “nói” thì
làm sao mà “coi” cho được nè ? Vậy mà người Sài Gòn lại nói, từ “coi” cũng chỉ
như là một từ đệm, dân Sài Gòn nói dzậy mà.
Ngồi mà nghe người Sài Gòn nói chuyện cùng
nhau thì quái lắm, lạ lắm, không ít người sẽ hỏi: “Mấy từ đó nghĩa là gì dzậy
ta?” Mà “dzậy ta” cũng là một thứ “tiếng địa phương” của người Sài Gòn.
Người Sài Gòn có thói quen hay nói: “Sao kỳ dzậy
ta?,” “Sao rồi ta?,” “Được hông ta?”…
Nghe như là hỏi chính mình vậy đó, mà… hổng phải
dzậy đâu nghen, kiểu như là nửa hỏi người, nửa đùa đùa vậy mà.
Tiếng Sài Gòn là thế đó, nếu bạn giả giọng Sài
Gòn nói chuyện, dù có giống cách mấy mà bỏ quên mấy tiếng đệm, mấy tiếng Sài
Gòn riêng riêng này thì đúng là… “bạn hông biết gì hết chơn hết chọi!”
Mà giọng Sài Gòn đã thế, cách người Sài Gòn
xưng hô, gọi nhau cũng có phần mang “màu sắc” riêng.
Người Sài Gòn có cái kiểu gọi “mày” xưng “tao”
rất “ngọt.” Một vài lần gặp nhau, nói chuyện ý hợp tâm đầu một cái là người Sài
Gòn mày tao liền. Nếu đúng là dân Sài Gòn, hiểu người Sài Gòn, yêu người Sài
Gòn sẽ thấy cách xưng hô ấy chẳng những không có gì là thô mà còn rất ư là thân
thiện và gần gũi.
Mày-tao là kiểu xưng hô hay thấy trong mối
quan hệ bạn bè của người Sài Gòn. Cách xưng hô này thấy dàn trải từ đủ các mối
quan hệ bạn bè; từ bạn học giữa mấy đứa nhóc chút xíu, cho đến mấy bác mấy anh
lớn lớn tuổi.
Hổng biết cái máu dân Sài Gòn nó chảy mạnh quá
hay sao mà thấy mấy cách gọi này nó… tự nhiên và dễ nói hơn là mấy từ như “cậu
cậu – tớ tớ” của miền Bắc. Nói chuyện bạn bè với nhau, thân thiết mà gọi mấy tiếng
mày mày tao tao thì nghe thật sướng, thật thoải mái tự nhiên, và khoai khoái
làm sao ấy. Gọi thế thì mới thiệt là dân Sài Gòn.
Đấy là ngang hàng, ngang vai vế mà gọi nhau,
chứ còn như đám nho nhỏ mà gặp người lớn tuổi hơn, đáng bậc cha, chú thì khác.
Khi ấy “tụi nhỏ” sẽ gọi là chú, thím, cô, dì, hay bác và xưng “con” ngọt xớt.
Có vẻ như người Sài Gòn “ưa” tiếng chú, thím, dì, cô hơn; cũng như đa phần dân
miền Nam khác vậy mà. Mà có lẽ cách gọi này cũng còn tuỳ vào việc ước lượng tuổi
của người đối diện.
Gặp một người phụ nữ mà mình nhắm chừng tuổi
nhỏ hơn mẹ mình ở nhà thì: “Dì ơi dì…cho con hỏi chút…!” Còn lớn hơn thì dĩ
nhiên là “Bác ơi bác…” rồi.
Những tiếng mợ, thím, cậu,… cũng tuỳ vào vai vế
và người đối diện mà gọi. Có người chẳng bà con thân thuộc gì, nhưng là bạn của
ba mình, lại nhỏ tuổi hơn, thế là gọi là chú và vợ của chú đó cứ thế gọi luôn
là thím.
Gọi thì gọi thế, còn xưng thì xưng “con” chứ
không phải “cháu cháu” như một số vùng khác.
Cái tiếng “con” cất lên nó tạo cho người nghe
cảm giác khoảng cách giữa mình với đứa nhỏ đang nói kia tự dưng… gần xịt lại.
Nghe sao mà quen thuộc, và gần gũi đến lạ lùng. Tự dưng là thấy có cảm tình liền.
Nói tiếp chuyện xưng hô, người Sài Gòn có kiểu gọi thế này:
Ông đó = Ổng
Bà đó = Bả
Dì đó = Dỉ
Anh đó = Ảnh
Chị đó = Chỉ
Cô đó = Cổ
Còn nữa:
Ở bên đó = Ở bển
Ở trong đó = Ở trỏng
Ở ngoài đó = Ở ngoải
Hôm đó = Hổm.
Nói chung, khi cần lược bỏ chữ “đó” người ta
chuyển thanh ngang hoặc thanh huyền thành thanh hỏi. Không hiểu sao mà dấu hỏi
tự nhiên cái trở nên giữ vai trò quan trọng… ngộ nghĩnh dzậy nữa. Nhưng mà kêu
lên nghe hay hay đúng hông? Gọi vậy mới đúng là chất miền Nam – Sài Gòn á
nghen.
Người Sài Gòn cũng có thói quen gọi các người
trong họ theo… số. Như anh Hai, chị Ba, thím Tư, cô Chín, dượng Bảy, mợ Năm… Mà
nếu anh chị em họ hàng đông đông, sợ gọi cùng là chị Hai, anh Ba mà hổng biết
nói về ai thì dzậy nè, thêm tên người đó vào.
Thành ra có cách gọi: Chị Hai Lý, chị Hai
Uyên, anh Ba Long, anh Ba Hùng… Thêm nữa, nếu mà anh chị em cùng nhà thì tiếng
“anh-chị-em” đôi khi được… giản lược mất luôn, trở thành:
“Hai ơi Hai, em nói nghe nè…” và “Gì dzạ Út?”…
Tôi thích cách gọi này, đâm ra ở nhà gọi Dì Út tôi chỉ là một tiếng Út gọn lỏn.
Có chuyện nhờ là cứ “Út ơi… con nhờ chút!” hoặc với mấy chị tôi thì “Hai ơi
Hai… em nói nghe nè!”
Cách gọi này của người Sài Gòn nhiều khi làm
người miền khác nghe hơi… rối. Cách xưng hô của người Sài Gòn là vậy. Nghe là
thấy đặc trưng của cả một mảnh đất miền Nam sông nước. Cứ thế, không sang trọng,
điệu đà như giọng người dân đất Bắc, cũng chẳng trầm lắng, thanh thanh như tiếng
Huế Kinh Thành, cái giọng Sài Gòn đi vào tai, vào lòng, vào cách cảm, và nỗi nhớ
nhung của người Sài Gòn lẫn dân miền khác bằng sự ngọt ngào của sông nước miền
Nam, bằng cái chân chất thật thà của truyền thống xa xưa, và bằng cả cái “chất
Sài Gòn” chảy mạnh trong từng mạch máu người dân Sài Gòn.
Đi đâu, xa xa Sài Gòn, bỗng dưng nghe một tiếng
“Dạ!” cùng những tiếng “hen, nghen” lại thấy đất Sài Gòn như đang hiện ra trước
mắt với những nhớ thương…
Tran Phan – 27 tháng 7, 2025
nguồn: https://saigonnhonews.com/van-hoa-van-nghe/tan-man/nghe-tieng-da-than-thuong-bong-nho-sai-gon/
304Đen – llttm - dsc
No comments:
Post a Comment