CHIỀU VÀNG VÀ NỖI LÒNG....
Năm 1952, khi tôi cộng tác viết
loạt bài phê bình âm nhạc trên tờ nhật báo Giang sơn, chủ nhiệm; bác sĩ Hoàng
Cơ Bình - ở phố Hàng Trống Hà Nội , tôi được quen nhạc sĩ trử tình nổi
tiếng thời bấy giờ là Nguyễn Văn Khánh, ( NVKh) tác giả các ca khúc được
nhiều người ưa thích : Chiều vàng và Nỗi lòng.;Lúc ấy, Nguyễn Văn
Khánh là công chức Sở Tài chính thành phố Hà Nội. Con người NVKh, ai mới
trông thấy cũng cảm thấy tỏa chất nghệ sĩ, từ mái tóc, lối nói chuyện và
nhất là dáng dấp thật phong phú ! NVKh ít nói,
nhưng khi nói thật dí dỏm, có duyên. Nhà NVKh ở phố Khâm, Thiên , phố toàn
nhà các cô đầu, ở trong ngõ, nhưng đất rất rộng.
Khu ăn chơi này, trong một bài thơ nói đến thảm cảnh 2 triệu
dân chết đói 1945, nhạc sĩ Văn Cao đã gọi đó
là phường Dạ Lạc ( bài Chiếc xe xác đi qua phường Dạ Lạc ), đã
làm xúc động dân chúng Bắc hà. Trong khuôn viên, có cả một cái ao
nuôi cá, nên vào ngày chủ nhật, NVKh có cái thú ngồi uống rượu và
câu cá. Rượu đối với NVKh là cái hũ chìm, uống bao nhiêu
không say mà càng uống càng tỉnh táo. Lối uống rượu của NVKh
đáng gọi là tiên tửu, khác hẳn một số đông tực tửu, rượu vào lời
ra, ăn nói thô lỗ đi đến cãi nhau,đánh lộn !. Hàng tuần, NVKh
hay đến vũ trường chơi với tôi vào thứ 5; còn tôi thì khoảng 10 giờ sáng
chủ nhật là xuống uống rượu, câu cá, hàn huyên với NVKh. Có
một lần, vào một sáng chủ nhật mùa đông gần Tết; trời lạnh
như cắt ruột; xuống đến nhà , thấy Khánh đang đứng phục vụ vợ chiên
một cá chép rất lớn. Thấy tôi đến, Khánh vội dừng tay, kéo tôi lên
nhà, quạt lò lửa cháy lớn, hơ tay sưởi cho đỡ
lạnh. Hôm ấy lại mưa phùn lất phất, nên chúng tôi
không ra câu cá mà ngồi với nhau trong nhà. Một lúc sau Khánh ôm cái hũ sành
khá lớn ra, đặt lên trên bếp lò, cười, nói :
- Lòng mình lúc nào cũng lạnh, muà đông mưa phùn gió bấc lại càng
lạnh, nên chúng mình phải đổ nước sôi ( rượu hâm thật nóng) vào để cho
lòng ấm lại. Hôm nay cậu phải uống thật say, mệt thì đắp chăn bông ngủ
kỹ, đến tối tôi đưa cậu đi làm.
Dứt câu nói, thì chị Khánh đã bưng mâm lên, đặt
vào giữa bộ ghế ngựa ( những tấm cây lớn ghép vào nhau để nhiều người ngồi ăn
hoặc vài người có thể nằm ngủ ). Thế là hai đứa tôi ngồi đối ẩm,
tán phét đủ chuyện trên đời cho đến chiều .
Được vài hôm, tôi được ban tổ chức Chợ Phiên (
kermesse) tổ chức đón mừng xuân Quý Tỵ ( 1953) tại bờ hồ Hoàn
Kiếm - nhờ lo cho một cuộc thi hát. Tôi nhận lời và lập ban gíám khảo;
người đầu tiên được mời là Nguyễn Văn Khánh, rồi Hoàng Trọng, Hùng
Lân. Trong số thí sinh được phát thưởng hôm ấy, đến bây giờ, hơn
40 năm tôi vẫn còn nhớ - có 1 thí sinh dự thi - anh Duy
Trác sau trở thành nam ca sĩ nổi danh vào thập niên 60, 70 và còn là luật
sư tòa Thượng Thẩm Sài Gòn.
Dù thân với NVKh khá lâu mà
chưa có lần nào có dịp thuận tiện để móc anh bộc lộ đời tình ái của
mình; khiến anh có được sợi tơ lòng óng ả ở các ca khúc Chiều vàng và Nỗi
lòng .Thế rồi, cho đến một buổi chiều thứ bẩy vào dịp lễ Các Thánh ( Toussaint
), đột nhiên anh đến chơi, rủ tôi đi lễ nhà thờ; mặc dù
cả hai chúng tôi đều không có đạo. Cách đó 2 ngày, trôi đã cùng người yêu bé
bỏng có đạo đi lễ tại nhà thờ Hàm Long. Nhân buổi lễ, tôi viết được
bài Cầu xin Đức Mẹ, tôi bèn lấy ra hát cho NVKh nghe. Anh
ngồi lắng nghe tôi hát, xong, tủm tỉm cười, nheo mắt, nói :
-Đi với người đẹp , mắt cậu sáng như đèn pha ô tô,
nên mới nhìn thấy Đức Mẹ, để có được ca khúc này hả ? Bài nghe
ra có âm hưởng nhạc đạo lắm, được đấy !
Sau này, đất nước chia đôi, mỗi lần vào
dịp mừng Chúa Giáng sinh, đài phát thanh cho trình bầy bài ấy, tôi lại sực
nhớ tới lời bình của NVKhánh.
Chúng tôi lững thững đến nhà thờ. Sau buổi lễ hai đứa
tôi băng qua đường, vào quán cà phê Bằng , ....khi đang nhâm nhi ly cà
phê nóng hổi; từ loa phóng thanh phát ca khúc Nỗi Lòng : ' Yêu ai
yêu cả một đời ' - tất cả khách trong quán im lặng thưởng thức. Khi giọng
ca chấm dứt, tôi mở lời :
- Cuộc tình mê ly nào đã làm cậu có được bài Nỗi lòng và
Chiều vàng buồn tê tái vậy ?
Im lặng với nét mặt
như đượm buồn, đưa hồn trôi về quá khứ, NVKhánh tâm sự . Khánh là
con người đa sầu, đa cảm , biết yêu rất sớm. Mới bước vào năm thứ 2
bậc Thành chung ( nay lớp 7 ) , NVKh đã để ý, thầm yêu, trộm nhớ cô bé láng
giềng . Cô bé này cũng đang cắp sách đến trường , con gái út của
một ông thông phán làm ở Phủ Thống sứ Bắc Kỳ.
Những đêm trăng sáng, NVKh ra đằng sau
vườn nhà, mang đàn ra , hát : C' est à Capri, J' ai
deux amours , Madelon ..., chứ tân nhạc lúc bấy giờ mới có được
một, vài ba bài của nhạc sĩ Dương Thiệu Tước , Văn Chung,
Dzoãn Mẫn ... và chưa được phổ biến rộng rãi. Tiếng đàn quyện với
tiếng hát trong đêm khuya thanh vắng, bay tới tai cô gái nhà bên. Về
sau, cứ đúng giờ, NVKh ra vườn nghêu ngao. Có lẽ, cả hai đều
tình trong như đã ... nên sau buổi học chiều về đến nhà, là cả hai
cùng ta vườn sau, cách nhau có cái giậu mía thưa để nhìn nhau. Để làm
hiệu, NVKh ra tới gần cửa ra vườn là cất tiếng hát lớn. Một lúc
sau, đang thơ thẩn ngoài vườn, nhìn sang, NVKh đã thấy
bóng dáng mỹ nhân cũng ra, giả vờ làm một việc gì đó, nhưng 4
mắt thường vô tình gặp nhau.
Một buổi chiều ra vườn, NVKh hái ở cây một quả cà
chua chưa chín rồi vứt nhẹ qua hàng rào. Vứt xong, NVKh lên tiếng, nhờ cô
nhặt giùm, vì với tay không tới. Cô bé ranh mảnh lắm, nhặt
xong, đưa cho anh, nói bâng quơ :
- Quả còn xanh thế này sao tự nhiên lại rụng được ?!
NVKh cũng thông minh, láu
lỉnh, đáp:
- Phải là quả chín mới rụng được hay sao, hả cô ? Lá vàng
còn ở trên cây , lá xanh rụng xuống được nữa là . Cám ơn cô nhiều !
Lúc ấy 4 mắt liếc nhẹ nhìn nhau ,
thầm nói với nhau: tình của 2 đã rạt rào rồi . Đêm hôm ấy,
NVKh thao thức, sung sướng, xen lẫn lo lắng; nên không sao chợp mắt
được ! Nằm trong giường, NVKh chỉ mong chóng sáng, nóng lòng chờ
tiếng gà gáy sáng, thỉnh thoảng lại nhìn lên chiếc đồng hồ
quả lắc treo trên tường mong sao chóng đến 5 giờ -
nhưng ở đời, càng mong lại càng thấy lâu ! Nằm
chán, lại ngồi dậy, ngồi mãi thi lòng dạ bồn
chồn, đi đi, lại lại, thì mỏi chân; NVKh càng
nóng ruột, thì lại càng nhớ. Thế rồi, chuông đồng hồ
ngân nga 4 tiếng. Không tin ở tai mình, NVKh lấy bao diêm ra, quẹt
lửa, nhìn kỹ, thì quả thực mới 4 giờ. Anh bực
lắm, bước xuống giường, vặn cây đèn dầu sáng lên, lấy
giấy bút ra ngồi vào bàn viết. NVKh viết tự tình gửi cho cô gái nhà
bên. Viết rồi lại xé, xé xong lại viết; cứ như thế suốt
1 tiếng đồng hồ. NVKh chẳng viết được một lá thư
nào ưng bụng, dù là ngắn ngủi . Đang loay hoay, NVKh mừng rỡ,
khi nghe thấy chuông đồng hồ thánh thót đổ 5 tiếng ngân vang. Cùng lúc ấy,
tiếng chuông nhà thờ gần nhà đổ từng hồi, ngân rung trong gió như đánh
thức, như nhắc nhở - rồi hồi chuông dần dần nhanh như thúc giục đàn chiên của
Chúa tỉnh giấc, thức dậy, chuẩn bị đi dự lễ đầu. Nghe tiếng
chuông xong , không khí buổi sớm mai trong sáng đã làm cho mọi người vui
vẻ, chào đón ngày mới tốt lành. NVKh cũng mang tư
tưởng ấy, còn yêu đời hơn, lại vội vã đi ra vườn phía
sau. Thật hữu duyên thiên lý, NVKh vừa ra đến vườn, nhìn sang bên
cạnh, đã thấy người đẹp đang múc nước giếng , NVKh đánh liều, hỏi trước :
- Sao hôm nay cô dậy lấy nước sớm thế
Cô chưa kịp trả lời , vì đang kéo gầu
nước đầy , NVKh hỏi tiếp ngay :
- Giờ mà trăng vẫn còn. Cô múc nước giờ này cô
có múc được ánh trăng không đây ?
Người đẹp không trả lời,
nhìn NVKh, với ánh mắt thật tình, kèm theo nụ cười chúm chím, như đóa hoa
hàm tiếu - làm cho NVKh thấy mình luýnh quýnh, run rẩy - vì quá càm
động - và bữa kể lại cho nghe, Khánh xác nhận hình ảnh ban đầu ấy, dù ngàn năm
không những không bao giờ anh quên được mà nó còn rực sáng, nóng bỏng mãi trong
lòng, mỗi khi nhớ đến ; còn tưởng như mới xảy ra ngày hôm
qua. Thật đúng :
Cái buổi
ban đầu lưu luyến ấy
Ngàn năm
sau hồ dễ mấy ai quên !
( Thế Lữ )
Sau lần đối thoại đầy tình tứ ấy, NVKh và cô gái bé
bỏng nhà bên có được những buổi hẹn hò bên hồ Hoàn Kiếm, rồi còn hẹn nhau đi xa
hơn là Hồ Tây, Chùa Láng, Quảng Bá, Nghi Tàm - và
có lần lên Bác Cổ để tâm tình. Cuộc tình thơ mộng, trong sáng
kia kéo dài tới 3 năm - cả 2 gia đình không một ai biết
chuyện . Cho tới khi NVKh học năm tư 4 Thành chung, đi thi tốt
nghiệp Diplôme ( Trung học cơ sở bây giờ ) , NVKh nhớ kỹ : buổi sáng đầu
tiên thi luận viết tiếng pháp ( Rédaction francaise ) - ai đủ điểm trung
bình trở lên thì ngày thứ 3 mới được thi toán và các môn kế tiếp. Thi viết
xong, vô thi vấn đáp. Mỗi kỳ thi có 2 khóa kháo đầu ( 1ère session
) vào tháng 6 ; khóa nhì ( 2ème session) vào tháng 8. Thi đậu kỳ thi
viết, vào vấn đáp mà rớt thì khoá sau chỉ phải thi vấn đáp thôi.
Rớt vấn đáp nữa thì học lại 1 năm , để sang năm thi lại hoàn toàn. Khóa thi
trung học năm ấy, NVKh mãi ngụp lặn trong cuộc tình, nên khóa đầu
bị trượt. Cô em nhà bên được tin này buồn lắm, nói với Khánh :
- Anh bị rớt keo đầu rồi thì em không muốn thấy anh phải
mất thêm 1 năm nữa học lại. Vi thế, trong 3 tháng hè này, em xin anh phải
để hết tâm trí vào việc học, và nhất định em không gặp anh như trứơc được
nữa !
Nguyễn Văn Khánh năn
nỉ, hứa chắc chắn rằng khóa 2, anh sẽ đỗ - nhưng chỉ xin mỗi tuần cho anh
gặp 1 lần vào chiều chủ nhật. Nói mãi ,cô ta mới bằng lòng, lại cương
quyết : nếu thi khóa 2 không đỗ thì chia tay luôn! Đó thật là
một động lực vô cùng mãnh liệt, khiến NVKh dùi mài kinh sử đêm ngày; đến
khóa thi, NVKh đỗ thật . Đời có những may rủi thật bất ngờ . Đúng lúc ấy, NVKh
đang mừng, no tròn mộng đẹp - thì cụ thông phán phải đổi lên Thái Nguyên, cách
xa Hà Nội hàng 100 cây số.
Đêm cuối cùng ở
Hà Nội, 2 người đã gặp nhau chia tay tạm biệt. Sáng hôm sau,
với vẻ mặt thẫn thờ, NVKh ra khỏi cửa nhà, nhìn, và chờ chiếc xe đưa người yêu
rời xa cố đô Thăng Long để ngược lên miền núi. Nói tới đất Thái Nguyên,
người miền xuôi ai cũng sợ, cho đó là nơi của ma thiêng, nước độc. Có
người còn xếp Thái Nguyên , đất khỉ ho, cò gáy, chó leo thang - thực tế, họ sợ
là phải, vì mạn ngược thỉ bệnh sốt rét hoành hành ác liệt, nên đã có câu
:
lử khử lừ khừ không ở Đại Từ thì
cũng Vũ Nhai
nên NVKh vừa lo vừa
thương người yêu - từ hôm ấy NVKh tương tư ra mặt.
Thời đó, phương tiện giao thông thật
hạn chế, chỉ có xe lửa từ Hà Nội lên Lạng Sơn, muốn đi Thái Nguyên
phải xuống ga Bắc Giang, rồi đi xe đò ngược lên, mà mỗi ngày chỉ có 1 chuyến.
Dù xa xôi vất vả, thứ 7 nào NVKh cũng lặn lội đều đặn lên thăm nàng
. nàng gặp thì gắt gỏng, tại sao mưa phùn cũng không ngăn được
NVKh. lên đây sao ?
Người yêu của NVKh đã có kẻ đánh tiếng
xin cưới làm vợ, hai gia đình môn đăng hộ đối, chàng thanh niên kia là
dân có học - nhưng vì trót thề non, hẹn biển với Khánh, nên cô thoái thác, bằng
cách hẹn lần hẹn lữa .Vì thế, mỗi lần gặp nhau; cả 2 đều tâm sự qua hai hàng
nước mắt - nhưng không biết và chẳng có cách nào giải quyết được cái nếp áo mặc
sao cho qua khỏi đầu ?
Trong hoàn cảnh đau khổ ấy, một
lần trên xe từ Thái Nguyên về lại Hà Nội, NVKh đã nảy ra một
ý nhạc thật dịu dàng, thổn thức :
Yêu
ai yêu cả một đời
rồi từ Bắc Giang về
Hà Nội - trên xe lửa Nguyễn văn Khánh đã hoàn tất được nhạc
phẩm Nỗi lòng - và có lẽ ca khúc này là điềm báo trước :
2 người yêu nhau không trọn vẹn cuộc tình :
.. dù sao, dù sao nếu có một ngày
một ngày gieo trong tim ta
là tình yêu kia ly tan
để rồi vẫn thương vẫn nhớ ...
Nhưng dù thế nào
đi chăng nữa, thì, NVKh vẫn trọn đời thủy chung : ' vẫn yêu hoài !'
Sau lần lên Thái Nguyên này, Nguyễn văn Khánh
bận việc nhà quan trọng, nên 2 tuần tới, Khánh không lên Thái Nguyên như trước
nữa. Nửa tháng không được gặp nhau, lỏng Khánh như lửa đốt và chỉ có 15 ngày
thôi làm Khánh cảm thấy thời gian lâu bằng 1 thế kỷ . Lần
này, Khánh lên Thái Nguyên như mọi lần. Đến nơi, ra nơi
hẹn cũ, chờ mãi chẳng thấy bóng nàng. Chờ đến chiều, dù bụng đói,
dạ khát; Khánh cũng liều đi bộ đến gần nhà nàng dò la tin tức. Gặp một
người ở gần nhà nàng, trong quán nước, NVKh khôn khéo thăm hỏi, bà chủ
quán cho hay : tin sét đánh ngang trời, cách đây khoảng 10 ngày, nàng bị trúng
gió, người nhà vội đưa vào nhà thương, sau 1, 2 ngày, cô ấy đã trút hơi
thở cuối cùng. Gia đình xin xác về, đem chôn cô trên một đồi thông,
cách đó chừng 1 cây số.
Nghe tin xong, Nguyễn Văn Khánh lật đật rời khỏi
quán, bước đi như kẻ không hồn, đi thẳng về phía đồi thông, nơi đó ấp ủ
hình hài người yêu dấu trong một buổi chiều vàng.
Sau mấy ngày mưa phùn, gió bấc - chiều hôm ấy mưa
tạnh, mặt trời ra khỏi đám mây tỏa xuống những tia nắng vàng yếu ớt như người
vừa trải qua cơn bệnh. Khi tới nơi, NVKh thoăn thoắt bước lên đồi, dù đất
đồi sỏi đá lổm chổm, ngổn ngang, Khánh vẫn tìm thấy mộ, mắt nhòa lệ, họng nấc
từng cơn đau đón, nhìn không chớp mắt lớp đất mới đắp, NVKh ngồi sụp xuống,
say sưa hát:
yêu ai yêu cả một đời
với niềm tin vững
dạ trong lòng : hương hồn người yêu bé nhỏ đang phảng phất đâu đây, lắng nghe
được giọng hát của Khánh như ngày nào ... ngồi quên cả giờ giấc, ngẩng mặt
lên, màng trời tắt nắng. Hoàng hôn xuống dần. Nguyễn Văn Khánh u sầu,
buồn chán lê gót chân mỏi đi về quán trọ.
Đi được một quãng đường, đột nhiên Khánh
dừng bước, lại vào một quán nước xiêu vẹo bên đường, Khánh
vội móc túi, lấy ra cấy bút chì, mảnh giấy đã hơi nhầu nát, viết một mạch ý
nhạc đang dâng lên nóng hổi và đỏ thắm như dòng máu con tim .
Viết nhạc tới đâu, Khánh hát tiếp lời ca tới đó. Giữa một khung
cảnh bi ai trầm buồn, lòng người nhạc sĩ như tan nát, tim như bị nhồi
máu, vậy là ca khúc Chiều vàng ra đời, với ca từ ai oán não
nề :
... Trên đồi
thông, chiều đã xuống dần
mặt trời
lấp ló sau đồi, chiều vàng ...
... giờ đây
vướng thầm hồn cố nhân
năm tháng trôi
qua sóng gió đời
chiều chiều nhớ
em lòng khôn nguôi ... !
Kể chuyện xong, Khánh rủ tôi
về nhà anh ăn cơm tối. Về tới nhà, anh vội lấy ra một cái hộp vuông
trong đó có đựng một cái khăn len quàng cổ, do nàng ấy đan, tặng Khánh và
xấp thư tình của nàng .
... Nhân năm ấy, có kỳ thi tuyển nhân viên cho Sở Tài chính
thành phố Hà Nội, Khánh trúng tuyển, trở thành một công chức, sáng vác ô đi,
tối vác về. ...
Năm 1954, lệnh Tổng động viên, tuổi tôi bị kẹt trong lệnh
đó, Khánh và tôi rủ nhau đi uống cà phê để giã từ.
Cho tới ngày 30- 4- 1975, gặp lại một số nhạc sĩ
ngoài bắc vô nam, tôi mới biết : sau ngày giải phóng thủ đô Hà Nội được
vài năm (*) Nguyễn Văn Khánh đã trút hơi thở cuối cùng tại căn nhà
xưa .. Tôi không ngờ buổi cà phê năm xưa lại là lần cuối gặp nhau để
rồi từ đó vĩnh biệt nhạc sĩ Nguyễn văn Khánh
HạBàn
304Đen
– llttm – MT68
No comments:
Post a Comment